31 marca NATO oficjalnie zakazało pobierania popularnej aplikacji społecznościowej TikTok na urządzenia służbowe ze względów na obawy dotyczące bezpieczeństwa. Był to jednak raczej krok czysto formalny – jak podaje serwis CNN Business, ograniczenia techniczne na urządzeniach NATO już wcześniej nie pozwalały na zainstalowanie aplikacji[1].
Nawet jeśli zakaz wiele nie zmienia, jest kolejnym ruchem wymierzonym w spółkę zarządzającą TikTokiem. Zakaz używania aplikacji w części państw ograniczony do urządzeń rządowych wprowadził także Kongres USA, Kanada, Dania, Belgia, Indie, Tajwan czy Nowa Zelandia. Warto zwrócić uwagę, że w przypadku Indii zakaz wprowadzony w czerwcu 2020 roku jest drugim tego typu ograniczeniem. W 2019 roku zarówno Indie, jak i Pakistan zakazały aplikacji z powodu „kwestii moralnych”[2].
Końcem marca decyzję o zakazie używania chińskiej aplikacji przez swoich pracowników podjął także Parlament Europejski, wcześniej zrobiły to Komisja Europejska i Rada Europy[3]. W ślady organów europejskich poszła także działająca przy polskim rządzie Rada ds. Cyfryzacji, która wydała podobną rekomendację[4].
Aplikacja szpiegowska?
Podstawą fali zakazów jest obawa przed bezpieczeństwem, u której podstaw leży amerykańskie twierdzenie, że aplikacja może być przez Chiny wykorzystywana do szpiegowania. Oskarżenie to nie jest bezpodstawne. Końcem ubiegłego roku zarządzająca TikTokiem firma ByteDance przyznała, że jej pracownicy wykorzystali aplikację, by szpiegować amerykańskie dziennikarki i dziennikarzy, za co mieli zostać zwolnieni. Wówczas firma zapowiedziała także poprawę ochrony danych użytkowników.
Z kolei badania firmy marketingowej URL Genius z 2022 roku wskazały, że wśród mediów społecznościowych YouTube i TikTok wyróżniają się ilością zbieranych danych użytkowników. O ile YouTube ma je jednak przetwarzać jedynie do własnych celów, TikTok dopuszcza zbieranie danych także przez podmioty zewnętrzne[5].
Jak zwraca jednak uwagę Al Jazeera, w czasie, kiedy USA walczą z TikTokiem, sami rozważają odnowienie sekcji 702 Ustawy o nadzorze nad wywiadem zagranicznym. Zezwala ona amerykańskim agencjom wywiadowczym na szpiegowanie poczty elektronicznej, telefonu i innych danych cudzoziemców bez nakazu sądowego komunikacja. Wiążą się z tym także uprawnienia, które zmuszają firmy takie jak Google, Meta i Apple do ułatwienia działań szpiegowskich[6]. Stąd kroki Amerykanów podejmowane przeciw TikTokowi można poniekąd postrzegać jako próbę ochrony obywateli USA przed inwigilacją, której sami poddają inne społeczności. Jak zwraca uwagę Asher Wolf, badacz technologii i rzecznik prywatności z Melbourne w Australii:
Tak więc hałas, jaki Amerykanie robią na temat TikToka, musi być postrzegany mniej jako szczere pragnienie ochrony obywateli przed inwigilacją i operacjami wpływania, a bardziej jako próba zabezpieczenia i skonsolidowania narodowej kontroli nad mediami społecznościowymi[7].
Perspektywa afrykańska
Gdy zachodnie rządy toczą batalie z chińską aplikacją i pojawia się coraz więcej spekulacji o jej zupełnym zakazie, mało kto zwraca uwagę na Afrykę. Afryka z kolei w tym temacie przeważnie milczy. Dlaczego głos państw afrykańskich wydaje się w tej kwestii istotny? Zgodnie z raportem Reuters Institute Digital News Report z 2022 roku, Afryka jest priorytetowym rynkiem dla TikToka. Jak czytamy w podsumowaniu:
TikTok stał się najszybciej rozwijającą się siecią w tegorocznej ankiecie, osiągając 40% osób w wieku 18–24 lat, z czego 15% korzysta z platformy w celu uzyskania wiadomości. Użycie jest znacznie wyższe w niektórych częściach Ameryki Łacińskiej, Azji i Afryki niż w Stanach Zjednoczonych czy Europie Północnej[8].
Ten fenomen BBC przypisuje możliwości przełamywania mainstreamowych narracji, którą daje aplikacja[9]. Twórcy z Afryki znajdują poprzez nią przestrzeń dla wyrażania siebie i swojego głosu, który był wcześniej wykluczony. Sprzyjają temu także algorytmy TikToka, które nie faworyzują jedynie wielkich, znanych twórców. Tym samym aplikacja może stać się dla wielu osób medium kontrnarracji.
Równocześnie Kennedy Kachwanya, przewodniczący Bloggers Association of Kenya, zwraca uwagę, że problem wykorzystania danych użytkowników nie dotyczy tylko tej jednej aplikacji. Inni analitycy dopowiadają, że amerykańskie firmy zbierają znacznie więcej danych, więc zwrócenie się przeciw chińskiej aplikacji może być zagraniem propagandowym[10]. Jako problem wskazują jednak przebieg zeznań szefa TikToka w Kongresie, składane wówczas gwarancje bezpieczeństwa dotyczyły tylko Amerykanów, afrykańscy użytkownicy nie zostali w nich uwzględnieni[11].
Tylko TikTok?
Płynące z Francji wiadomością każą jednak sądzić, że krytyczne spojrzenie na bezpieczeństwo mediów społecznościowych nie dotyczy już tylko TikToka i kwestii zarządzania danymi użytkowników.
2 marca francuskie Zgromadzenie Narodowe przyjęło projekt, zgodnie z którym osoby poniżej 13. roku życia nie będą mogły posiadać konta w mediach społecznościowych, a dopiero powyżej 15 roku życia będzie możliwość założenia konta bez zgody rodzica[12]. Przyczyną tych działań są coraz wyraźniej dostrzegalne problemy psychiczne u dzieci i młodzieży powiązane z korzystaniem z mediów społecznościowych. Z kolei, zgodnie z badaniami malezyjskich naukowców: "TikTok jest najbardziej uzależniającą platformą społecznościową spośród wszystkich"[13].
[1] N. Bertrand, NATO bans TikTok on devices, NATO bans TikTok on devices | CNN Business . [2] Why are governments cracking down on TikTok?, https://www.aljazeera.com/news/2023/3/22/why-are-governments-cracking-down-on-tiktok. [3] European Parliament to ban TikTok from staff phones: EU official, https://www.aljazeera.com/news/2023/2/28/european-parliament-to-ban-tiktok-from-staff-phones-eu-official. [4] TikTok zakazany w NATO. Organizacja wysłała informację do pracowników, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2023-03-31/tiktok-zakazany-w-nato-organizacja-wyslala-informacje-do-pracownikow/ [5] N. Graczyk, "To heroina wśród social mediów". Kolejne rządy wprowadzają zakazy, https://noizz.pl/nauka-i-technologia/tiktok-ma-powazne-klopoty-heroina-wsrod-social-mediow/89lg512?fbclid=IwAR3_duuQ8fDE0pgSQCrUmSX6cyYcL0whQwldJ43JBH4NBhNzZLX3us1-sqU. [6] E. Hale, US says China can spy with TikTok. It spies on world with Google, https://www.aljazeera.com/economy/2023/3/28/bid-to-ban-tiktok-raises-hypocrisy-charge-amid-global-spying. [7] Ibid. [8] N. Newman, Overview and key findings of the 2022 Digital News Report, https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/digital-news-report/2022/dnr-executive-summary, [9] The TikTok fears and their impact on Africa, https://www.bbc.com/news/world-africa-65125990. [10] Ibid. [11] Ibid. [12] Francja ogranicza media społecznościowe. Zakaz dla dzieci poniżej 13. roku życia, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2023-03-15/francja-ogranicza-media-spolecznosciowe-zakaz-dla-dzieci-ponizej-13-roku-zycia/ [13] N. Graczyk, "To heroina wśród social mediów", op. cit.
Warto zajrzeć:
N. Bertrand, NATO bans TikTok on devices, NATO bans TikTok on devices | CNN Business .
European Parliament to ban TikTok from staff phones: EU official, https://www.aljazeera.com/news/2023/2/28/european-parliament-to-ban-tiktok-from-staff-phones-eu-official.
Francja ogranicza media społecznościowe. Zakaz dla dzieci poniżej 13. roku życia, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2023-03-15/francja-ogranicza-media-spolecznosciowe-zakaz-dla-dzieci-ponizej-13-roku-zycia/
N. Graczyk, "To heroina wśród social mediów". Kolejne rządy wprowadzają zakazy, https://noizz.pl/nauka-i-technologia/tiktok-ma-powazne-klopoty-heroina-wsrod-social-mediow/89lg512?fbclid=IwAR3_duuQ8fDE0pgSQCrUmSX6cyYcL0whQwldJ43JBH4NBhNzZLX3us1-sqU.
E. Hale, US says China can spy with TikTok. It spies on world with Google, https://www.aljazeera.com/economy/2023/3/28/bid-to-ban-tiktok-raises-hypocrisy-charge-amid-global-spying.
N. Newman, Overview and key findings of the 2022 Digital News Report, https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/digital-news-report/2022/dnr-executive-summary,
The TikTok fears and their impact on Africa, https://www.bbc.com/news/world-africa-65125990.
TikTok zakazany w NATO. Organizacja wysłała informację do pracowników, https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2023-03-31/tiktok-zakazany-w-nato-organizacja-wyslala-informacje-do-pracownikow/
Why are governments cracking down on TikTok?, https://www.aljazeera.com/news/2023/3/22/why-are-governments-cracking-down-on-tiktok.