To jest martwy lód. Po prostu się roztopi i zniknie z pokrywy lodowej. Ten lód już został wysłany do oceanu, niezależnie od tego, jaki scenariusz (emisji) klimatu przyjmiemy teraz.[1]
Wrzesień 2022 roku zapisał się jako miesiąc niespotykanie wysokich temperatur na Grenlandii. Jak podaje Serwis Monitorowania Atmosfery Copernicus, temperatury miejscami wyniosły ponad 8 st. C powyżej średniej miesięcznej, tym samym będąc najwyższymi zarejestrowanymi od 1979 roku. Jednocześnie w połowie września dzienny zasięg lodu morskiego w Arktyce osiągnął dziewiąte najniższe roczne minimum[2].
Temperatury na Grenlandii oraz stopień topnienia pokrywy lodowej są jednymi z głównych zmiennych pozwalających prognozować przyszłe zmiany klimatu. Jednocześnie mają fundamentalne znaczenie dla przebiegających już globalnych przemian klimatu i ich skutków, przede wszystkim podnoszenia się poziomu wód morskich. Letnie topnienie grenlandzkiej pokrywy lodowej wzrosło od lat 90. XX wieku do poziomu bezprecedensowego od co najmniej 350 lat[3]. Jak w odniesieniu do obecnej sytuacji informuje portal SmogLab:
Tegoroczny sezon topnienia na Grenlandii był ogólnie spokojny, z wyjątkiem początku września. Choć cały sezon nie był rekordowy jak w 2019 roku, to naukowcy nie mają dobrych wieści. Niezależnie od przyszłych emisji gazów cieplarnianych, wyspa straci wystarczająco dużo lodu, by drastycznie podnieść poziom oceanów i mórz[4].
W pierwszej połowie roku odnotowywano raczej przyrost masy lądolodu wynikający z utrzymujących się niższych niż w poprzednich latach temperatur oraz dużych opadów śniegu. Zmiana nastąpiła w lipcu, kiedy w ciągu zaledwie kilku dni ponad jedna trzecia lądolodu była poddawana roztopom. Sytuacja ta, jak podkreślał Ted Scambos, starszy naukowiec z Narodowego Centrum Danych nt. Śniegu i Lodu na Uniwersytecie Kolorado, nie była normalna w odniesieniu do okresu ostatnich 30-40 lat[5]. Dla porównania, woda pochodząca z roztopów tylko z dni 15-17 lipca wystarczyłaby do wypełnienia ponad 7 milionów basenów olimpijskich lub pokrycia Wirginii Zachodniej warstwą o głębokości ok. 30 cm[6].
Myśląc o topnieniu pokrywy lodowej na Grenlandii, zwracamy uwagę przeważnie na takie jej skutki jak podniesienie poziomu mórz, które w przypadku stopnienia całego lądolodu może wynieść nawet 7,5 metra i z którego bezpośrednio wyniknie zalewanie regionów nadmorskich i wysp na całym świecie, wpływ zmian w grenlandzkim ekosystemie na globalne zjawiska klimatyczne czy zniszczenie środowiska naturalnego i wyginięcie zwierząt takich jak niedźwiedzie polarne. Zdecydowanie rzadziej mówi się o losie rdzennych mieszkańców tego regionu – Inuitów, zamieszkujących nie tylko Grenlandię, ale także arktyczne i subarktyczne obszary Kanady, Alaski i Syberii.
W 2005 roku grupa północnoamerykańskich Inuitów złożyła skargę do Międzyamerykańskiej Komisji Praw Człowieka przeciwko Stanom Zjednoczonym jako największemu emitentowi gazów cieplarnianych[7]. W zarzutach pojawiło się m.in. doprowadzenie do zmniejszenia się dostępności śniegu zmuszające ludność do porzucenia tradycyjnych igloo, pojawienie się nieznanych wcześniej chorób oraz topnienie wiecznej zmarzliny, którego efektem jest konieczność przesiedlania się. Choć skarga ze względu na brak dowodów została odrzucona, temat praw człowieka w obliczu zmian klimatycznych doczekał się dalszych rozważań. Obecnie grupy, których przedstawiciele domagali się uznania własnych praw wobec kryzysu klimatycznego, borykają się z jego coraz bardziej dotkliwymi skutkami. Jak mówi Maatalii Okalik – Inuitka i bohaterka filmu „Na ratunek Arktyce”
nasze domy są zbudowane na wiecznej zmarzlinie, która niestety nie jest wieczna... właśnie obserwujemy proces jej zanikania. Grunt traci stabilność do tego stopnia, że niektóre społeczności będą musiały opuścić swoje domy już w ciągu najbliższych trzech lat. Jesteśmy społeczeństwem łowieckim, co wynika nie tylko z tradycji, jak i również z faktu, że z racji położenia geograficznego, mamy utrudniony dostęp do pożywienia z transportu. Niestety, topniejący i nieprzewidywalny lód sprawił, że wielu myśliwych wpadło do wody i zginęło. Wraz ze zmianami klimatu tracimy zatem ważnych członków społeczności, którzy karmią nasze społeczeństwo. Co więcej, ocieplenie klimatu przyczyniło się do izolacji niektórych grup Inuitów, bo część z dróg zniknęła bezpowrotnie.[8]
W przypadku Grenlandii obok podobnych do wymienionych wyżej skutków można mówić jednak także o pewnej nadziei. Topniejąca pokrywa lodowa, a dokładniej spływające wody roztopowe nie prowadzą do erozji wybrzeża, lecz do akumulacji piasku. Jak zauważa Moira Donovan,
gdy pokrywa lodowa Grenlandii topnieje (…), złuszcza ogromne ilości osadów. Te osady mogłyby z kolei zostać wydobyte, aby zaspokoić żarłoczny światowy apetyt na piasek[9].
Choć Grenlandczycy do tej pory ostro sprzeciwiali się projektom górniczym, zgodnie
z badaniem przeprowadzonym przez naukowców z McGill University i University of Greenland ośmiu na dziesięciu dorosłych mieszkańców wyspy opowiada się za wydobyciem i eksportem piasku, pod warunkiem, że będzie ono przebiegało pod kontrolą Grenlandii i z zapewnieniem odpowiedniej ochrony środowiska.
Zmiana w podejściu mieszkańców Grenlandii do wydobycia surowców wskazuje na kilka istotnych kwestii. Po pierwsze, wciąż niedostępna jest ocena wpływu wydobycia piasku na środowisko, którego degradacja była główną przyczyną sprzeciwu wobec tego typu przedsięwzięć. Po drugie, to pierwsza inicjatywa, w której głos oddano samym mieszkańcom, dotąd nieczęsto pytanym o zdanie. Trzecia kwestia odnosi się bezpośrednio do przeszłości kolonialnej i obecnego statusu politycznego wyspy jako autonomicznego terytorium zależnego Danii. W wyniku przeprowadzonego w 2008 roku referendum, Grenlandia osiągnęła wyższy poziom niezależności i, co istotne, otrzymała prawo do kontrolowania zasobów naturalnych[10]. Fundusze pozyskane z eksportu piasku mogłyby pomóc Grenlandczykom uniezależnić się także ekonomicznie od Danii. Tym samym zmiany klimatyczne przy wszystkich negatywnych skutkach i zagrożeniach, mogą okazać się dla Grenlandii szansą na zerwanie kolonialnej przeszłości.
Aleksandra Sołtysik
[1] W. Colgan, cyt. za H. Bułgajewski, Grenlandia topnieje wolniej, ale naukowcy nie mają dobrych wieści, https://smoglab.pl/grenlandia-topnieje-wolniej-ale-naukowcy-nie-maja-dobrych-wiesci/ [2] W. Stelmach, Rekordowe temperatury na Grenlandii. Tego nie było od lat, https://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-rekordowe-temperatury-na-grenlandii-tego-nie-bylo-od-lat,nId,6332687#crp_state=1 [3] Special Report on the Ocean and Cryosphere in a Changing Climate, https://www.ipcc.ch/srocc/chapter/chapter-3-2/ [4] H. Bułgajewski, Grenlandia topnieje wolniej…, op. cit. [5] R. Marsh, A. Fritz, The amount of Greenland ice that melted last weekend could cover West Virginia in a foot of water, https://edition.cnn.com/2022/07/20/world/greenland-heat-wave-ice-melting-climate/ [6] Ibid. [7] P. Siwior, Prawa człowieka a zmiany klimatu – perspektywa Organizacji Narodów Zjednoczonych, „Studia Prawnoustrojowe”, 2021, nr 51, s. 147-149. [8] P. Korzeniowski, „Do lekarza musimy latać małym samolotem”. Tam zmiany klimatu bardzo utrudniają życie”, https://noizz.pl/ekologia/wywiad-z-inuitka-maatalii-okalik/0kwv677 [9] M. Donovan, Greenland’s Indigenous population favors extracting sand from melting ice sheet, https://news.mongabay.com/2022/09/greenlands-indigenous-population-favours-extracting-sand-from-melting-ice-sheet/ [10] M. Tomala, Status Grenlandii w świetle zmian klimatycznych, „Rocznik Bezpieczeństwa Miedzynarodowego”, 2014, nr 1, s. 118.
Warto zajrzeć:
H. Bułgajewski, Grenlandia topnieje wolniej, ale naukowcy nie mają dobrych wieści, https://smoglab.pl/grenlandia-topnieje-wolniej-ale-naukowcy-nie-maja-dobrych-wiesci/
M. Donovan, Greenland’s Indigenous population favors extracting sand from melting ice sheet, https://news.mongabay.com/2022/09/greenlands-indigenous-population-favours-extracting-sand-from-melting-ice-sheet/
P. Korzeniowski, „Do lekarza musimy latać małym samolotem”. Tam zmiany klimatu bardzo utrudniają życie”, https://noizz.pl/ekologia/wywiad-z-inuitka-maatalii-okalik/0kwv677
R. Marsh, A. Fritz, The amount of Greenland ice that melted last weekend could cover West Virginia in a foot of water, https://edition.cnn.com/2022/07/20/world/greenland-heat-wave-ice-melting-climate/
P. Siwior, Prawa człowieka a zmiany klimatu – perspektywa Organizacji Narodów Zjednoczonych, „Studia Prawnoustrojowe”, 2021, nr 51, s. 147-149.
Special Report on the Ocean and Cryosphere in a Changing Climate, https://www.ipcc.ch/srocc/chapter/chapter-3-2/
W. Stelmach, Rekordowe temperatury na Grenlandii. Tego nie było od lat, https://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-rekordowe-temperatury-na-grenlandii-tego-nie-bylo-od-lat,nId,6332687#crp_state=1
M. Tomala, Status Grenlandii w świetle zmian klimatycznych, „Rocznik Bezpieczeństwa Miedzynarodowego”, 2014, nr 1, s. 118.